Барлығы төлем қабілетсіздіктен басталады. Егер ол борышкер үшін мүлдем қолайсыз болса және соңғысы кредиторлармен есеп айырысудың кез келген мүмкіндігін жоғалтса, онда мұндай төлемеуші жаңа сапаға ие болады - дәрменсіз болады.

Дәрменсіздік (банкроттық)-күрделі экономикалық-құқықтық құбылыс. Бір жағынан, дәрменсіздік экономикалық айналымға қатысушылардың тиімсіз кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі болып табылады, ал екінші жағынан, бұл институт шаруашылық жүргізуші субъектілердің тиімді жұмысын ынталандырады.

Дәрменсіздік институтының ерекшелігі оның бір жағынан жеке тұлғалардың жеке мүдделеріне қарсы тұруға, ал екінші жағынан – осы тұлғалар мүдделерінің теңгерімін, сондай-ақ тұтастай алғанда нарықтың тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған фактісі болып табылады.

Заңнамада борышкерді банкрот деп тану тәртібі белгіленді («Оңалту және банкроттық туралы» ҚР Заңының 4-бабы).

Банкроттық борышкердiң сотқа берген өтiнiшi негiзiнде ерікті түрде белгiленедi.

       Банкроттық кредиторлардың немесе «Оңалту және банкроттық туралы» ҚР Заңымен уәкілеттік берiлген өзге де тұлғалардың сотқа берген өтiнiшi негiзiнде мәжбүрлі түрде белгiленедi.

«Оңалту және банкроттық туралы» ҚР Заңында белгiленген жағдайларда борышкер өзiн банкрот деп тану туралы өтiнiшпен сотқа жүгінуге мiндеттi.

      Егер өзіне қатысты тарату туралы шешiм қабылданған заңды тұлға мүлкiнiң құны кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру үшін жеткiлiксiз болса, тарату комиссиясы «Оңалту және банкроттық туралы» ҚР Заңында белгiленген қағидалар бойынша банкроттық рәсімін жүргізу үшін мұндай заңды тұлғаны банкрот деп тану туралы сотқа жүгінуге міндетті.

       Борышкердiң дәрменсiздiгi оны сот тәртiбiмен банкрот деп жариялау үшін негiз болып табылады.

      Дәрменсiздiк фактiсiн анықтау кезiнде борышкердiң орындау мерзiмi басталған, сондай-ақ орындауға қабылданған және (немесе) орындалып жатқан мiндеттемелерi ескерiлуге тиiс.

Кредитордың борышкердi банкрот деп тану немесе оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішпен сотқа жүгiнуi үшін борышкердiң төлем қабiлетсiздiгi негiз болып табылады.

      Борышкер мына шарттардың бірі және одан көбі басталған кезде төлемге қабілетсіз болып табылады:

• өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген зиянды өтеу, алименттердi өндiрiп алу, еңбекақы төлеу, еңбек шарттары бойынша өтемақылар төлеу жөніндегі кредиторлар алдындағы мiндеттемелерi, Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдар, мiндеттi зейнетақы жарналары және мiндеттi кәсiптiк зейнетақы жарналары бойынша, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға аударымдар және (немесе) жарналар бойынша, сондай-ақ авторлық шарттар бойынша сыйақылар жөнiндегi міндеттемелері оларды орындау мерзiмi басталған күннен бастап үш ай iшiнде орындалмаған және республикалық бюджет туралы заңда тиiстi қаржы жылына белгiленген бір жүз еселенген айлық есептiк көрсеткiштен кем емес соманы құрайды;
• салық берешегі бойынша борышкердің филиалдары мен өкілдіктерінің берешегін қоса алғанда, салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша кредитор алдындағы міндеттемелері оларды орындау мерзімі басталған кезден бастап төрт ай ішінде орындалмаған және республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген бір жүз елу айлық есептік көрсеткіштен кем емес соманы құрайды;
• өзге кредиторлар алдындағы міндеттемелері оларды орындау мерзімі басталған кезден бастап үш ай ішінде орындалмаған және жиынтығында дара кәсіпкерлер үшін – республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген үш жүз айлық есептік көрсеткіштен кем емес соманы, заңды тұлғалар үшін – республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген бір мың айлық есептік көрсеткіштен кем емес соманы құрайды.

"Оңалту және банкроттық туралы" ҚР Заңының сөзсіз артықшылығы банкроттық рәсімдерін егжей-тегжейлі және мұқият регламенттеу болып табылады. Сотқа банкроттық рәсімінде маңызды роль беріледі.

«Оңалту және банкроттық туралы» ҚР Заңының 86-бабы банкроттық рәсімде соттың өкілеттіліктерін реттейді. Банкроттық рәсімінде соттың мынадай өкiлеттiктерi болады:

• банкроттық рәсімін қозғайды, ұзартады және тоқтатады;
•  заңды тұлғаларды мемлекеттік тiркеудi жүзеге асыратын органға, уәкілетті органға, жеке сот орындаушыларының палатасына және борышкердің орналасқан жері бойынша аумақтық әділет органына заңды тұлғаны банкрот деп тану туралы шешiм шығарылғанын хабарлайды;
•  банкрот жауапкер ретiнде әрекет ететін мүлiктiк сипаттағы даулар бойынша iстердi өзiнiң іс жүргiзуiне қабылдайды;
•  уақытша басқарушыны тағайындайды және шеттетеді;
•  банкроттық рәсіміне қатысушылар арасындағы дауларды шешеді.

Банкроттық туралы өтініш келіп түскеннен кейін 5 жұмыс күнінен кешіктірмей сот істі қозғайды не өтінішті беру нысаны мен тәртібі сақталмаған жағдайда, арызды қараусыз қайтарады. 

Іс қозғалғаннан кейін сот 2 жұмыс күнінен кешіктірмей уақытша басқарушыны тағайындайды. Кезеңді аяқтау борышкердің дәрменсіздігін тану не тану туралы сот актісін шығару арқылы айқындалады.

Борышкер дәрменсіз деп танылғаннан кейін банкротты тарату туралы жазбаны заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркеліміне енгізумен аяқталатын қорытынды және ең ұзақ кезең басталады.

Осы кезеңді жүргізудің шекті мерзімі 9 ай, алайда кейбір жағдайларда банкроттық рәсімінің мерзімі ұзартылуы мүмкін.

Кредиторлармен есеп айырысудың қорытындылары бойынша банкроттықты басқарушы сотқа тарату балансын және кредиторлармен есеп айырысудан кейін қалған мүлікті пайдалану туралы есепті қоса бере отырып, кредиторлар жиналысымен келісілген өз қызметі туралы қорытынды есепті ұсынады. Сот күнтізбелік 15 күннен кешіктірмей қорытынды есепті, тарату балансын бекітеді және банкроттық рәсімінің аяқталуы туралы ұйғарым шығарады. Бұл ретте банкрот борыштардан босатылған, ал банкроттық рәсімі аяқталған болып танылады.